考研数学:导数的定义

1. 导数的定义

设函数\(y = f(x)\)在点\(x_{0}\)的某个邻域内有定义,当自变量\(x\)在\(x_{0}\)处取得增量\(\Delta x\)(点\(x_{0}+\Delta x\)仍在该邻域内)时,相应地函数\(y\)取得增量\(\Delta y = f(x_{0}+\Delta x)-f(x_{0})\)。如果\(\Delta y\)与\(\Delta x\)之比当\(\Delta x\to0\)时的极限存在,即\(\lim\limits_{\Delta x\to0}\frac{\Delta y}{\Delta x}=\lim\limits_{\Delta x\to0}\frac{f(x_{0}+\Delta x)-f(x_{0})}{\Delta x}\)存在,那么称函数\(y = f(x)\)在点\(x_{0}\)处可导,并称这个极限为函数\(y = f(x)\)在点\(x_{0}\)处的导数,记作\(f^{\prime}(x_{0})\),也可记作\(y^{\prime}\vert_{x = x_{0}}\)或\(\frac{dy}{dx}\vert_{x = x_{0}}\)。

例如,对于函数\(y = x^{2}\),求在\(x = 1\)处的导数。

首先计算\(\Delta y=(1 + \Delta x)^{2}-1^{2}=1 + 2\Delta x+\Delta x^{2}-1=2\Delta x+\Delta x^{2}\)。

则\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=2+\Delta x\),当\(\Delta x\to0\)时,\(\lim\limits_{\Delta x\to0}\frac{\Delta y}{\Delta x}=\lim\limits_{\Delta x\to0}(2+\Delta x)=2\),所以\(y = x^{2}\)在\(x = 1\)处的导数为\(2\)。

2. 导数的几何意义

函数\(y = f(x)\)在点\(x_{0}\)处的导数\(f^{\prime}(x_{0})\)在几何上表示曲线\(y = f(x)\)在点\((x_{0},f(x_{0}))\)处的切线的斜率。

设曲线\(y = f(x)\)的方程为已知,那么曲线在点\((x_{0},f(x_{0}))\)处的切线方程为\(y - f(x_{0})=f^{\prime}(x_{0})(x - x_{0})\),法线方程(与切线垂直的直线)为\(y - f(x_{0})=-\frac{1}{f^{\prime}(x_{0})}(x - x_{0})\)(前提是\(f^{\prime}(x_{0})\neq0\))。

例如,对于函数\(y = \sin x\),在\(x=\frac{\pi}{2}\)处,\(y^{\prime}=\cos x\),\(y^{\prime}\vert_{x=\frac{\pi}{2}} = 0\)。所以曲线\(y = \sin x\)在点\((\frac{\pi}{2},1)\)处的切线方程为\(y - 1=0\times(x - \frac{\pi}{2})\),即\(y = 1\);法线方程为\(x=\frac{\pi}{2}\)(因为切线斜率为\(0\),法线斜率不存在)。

3. 单侧导数

左导数:\(f_{-}^{\prime}(x_{0})=\lim\limits_{\Delta x\to0^{-}}\frac{\Delta y}{\Delta x}=\lim\limits_{\Delta x\to0^{-}}\frac{f(x_{0}+\Delta x)-f(x_{0})}{\Delta x}\)。

右导数:\(f_{+}^{\prime}(x_{0})=\lim\limits_{\Delta x\to0^{+}}\frac{\Delta y}{\Delta x}=\lim\limits_{\Delta x\to0^{+}}\frac{f(x_{0}+\Delta x)-f(x_{0})}{\Delta x}\)。

函数\(y = f(x)\)在点\(x_{0}\)处可导的充分必要条件是它在点\(x_{0}\)处的左导数和右导数都存在且相等。

例如,对于函数\(y=\vert x\vert\),在\(x = 0\)处,左导数\(f_{-}^{\prime}(0)=\lim\limits_{\Delta x\to0^{-}}\frac{\vert0+\Delta x\vert-\vert0\vert}{\Delta x}=\lim\limits_{\Delta x\to0^{-}}\frac{-\Delta x}{\Delta x}=-1\),右导数\(f_{+}^{\prime}(0)=\lim\limits_{\Delta x\to0^{+}}\frac{\vert0+\Delta x\vert-\vert0\vert}{\Delta x}=\lim\limits_{\Delta x\to0^{+}}\frac{\Delta x}{\Delta x}=1\),因为左导数和右导数不相等,所以函数\(y=\vert x\vert\)在\(x = 0\)处不可导。

4. 函数可导性与连续性的关系

如果函数\(y = f(x)\)在点\(x_{0}\)处可导,那么它在点\(x_{0}\)处一定连续。

证明:因为\(y = f(x)\)在点\(x_{0}\)处可导,所以\(\lim\limits_{\Delta x\to0}\frac{\Delta y}{\Delta x}=f^{\prime}(x_{0})\)存在。那么\(\Delta y=\frac{\Delta y}{\Delta x}\cdot\Delta x\),当\(\Delta x\to0\)时,\(\lim\limits_{\Delta x\to0}\Delta y=\lim\limits_{\Delta x\to0}\left(\frac{\Delta y}{\Delta x}\cdot\Delta x\right)=f^{\prime}(x_{0})\cdot0 = 0\),即\(\lim\limits_{x\to x_{0}}f(x)=f(x_{0})\),所以函数在点\(x_{0}\)处连续。

但是,函数在某点连续不一定在该点可导,如前面提到的\(y = \vert x\vert\)在\(x = 0\)处连续但不可导。

用导数的定义法求初等函数的导数

常数函数\(y = C\)(\(C\)为常数)

根据导数的定义,\(y^\prime=\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\frac{\Delta y}{\Delta x}\),对于\(y = C\),\(\Delta y = C - C = 0\)。

所以\(y^\prime=\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\frac{0}{\Delta x}=0\)。

幂函数\(y = x^{n}\)(\(n\in Q\))

首先计算\(\Delta y=(x + \Delta x)^{n}-x^{n}\),根据二项式定理\((a + b)^{n}=\sum_{k = 0}^{n}C_{n}^{k}a^{n - k}b^{k}\),则\((x+\Delta x)^{n}=\sum_{k = 0}^{n}C_{n}^{k}x^{n - k}(\Delta x)^{k}\)。

所以\(\Delta y=\sum_{k = 1}^{n}C_{n}^{k}x^{n - k}(\Delta x)^{k}\),\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=\sum_{k = 1}^{n}C_{n}^{k}x^{n - k}(\Delta x)^{k - 1}\)。

当\(\Delta x\rightarrow0\)时,\(y^\prime=\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\frac{\Delta y}{\Delta x}=\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\sum_{k = 1}^{n}C_{n}^{k}x^{n - k}(\Delta x)^{k - 1}=nx^{n - 1}\)。

指数函数\(y = a^{x}\)(\(a>0,a\neq1\))

\(\Delta y=a^{x+\Delta x}-a^{x}=a^{x}(a^{\Delta x}-1)\)。

\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=a^{x}\frac{a^{\Delta x}-1}{\Delta x}\)。

令\(t = \Delta x\),当\(\Delta x\rightarrow0\)时,\(t\rightarrow0\),我们知道\(\lim\limits_{t\rightarrow0}\frac{a^{t}-1}{t}=\ln a\)。

所以\(y^\prime=\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\frac{\Delta y}{\Delta x}=a^{x}\ln a\)。

对数函数\(y=\log_{a}x\)(\(a>0,a\neq1,x>0\))

\(\Delta y=\log_{a}(x+\Delta x)-\log_{a}x=\log_{a}\frac{x+\Delta x}{x}=\log_{a}(1 + \frac{\Delta x}{x})\)。

\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=\frac{1}{\Delta x}\log_{a}(1 + \frac{\Delta x}{x})\)。

令\(t=\frac{\Delta x}{x}\),当\(\Delta x\rightarrow0\)时,\(t\rightarrow0\),利用对数函数的性质\(\log_{a}(1 + t)\)与\(t\)是等价无穷小(当\(t\rightarrow0\)),可得\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=\frac{1}{x}\lim\limits_{t\rightarrow0}\frac{\log_{a}(1 + t)}{t}=\frac{1}{x\ln a}\)。

正弦函数\(y = \sin x\)

\(\Delta y=\sin(x+\Delta x)-\sin x=2\cos(x+\frac{\Delta x}{2})\sin\frac{\Delta x}{2}\)。

\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=2\cos(x+\frac{\Delta x}{2})\frac{\sin\frac{\Delta x}{2}}{\Delta x}\)。

当\(\Delta x\rightarrow0\)时,\(\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\frac{\sin\frac{\Delta x}{2}}{\Delta x}=\frac{1}{2}\),\(\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\cos(x+\frac{\Delta x}{2})=\cos x\)。

所以\(y^\prime=\cos x\)。

余弦函数\(y = \cos x\)

\(\Delta y=\cos(x+\Delta x)-\cos x=-2\sin(x+\frac{\Delta x}{2})\sin\frac{\Delta x}{2}\)。

\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=-2\sin(x+\frac{\Delta x}{2})\frac{\sin\frac{\Delta x}{2}}{\Delta x}\)。

当\(\Delta x\rightarrow0\)时,\(\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\frac{\sin\frac{\Delta x}{2}}{\Delta x}=\frac{1}{2}\),\(\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\sin(x+\frac{\Delta x}{2})=\sin x\)。

所以\(y^\prime=-\sin x\)。

正切函数\(y=\tan x=\frac{\sin x}{\cos x}\)

\(\Delta y=\tan(x + \Delta x)-\tan x=\frac{\sin(x+\Delta x)}{\cos(x+\Delta x)}-\frac{\sin x}{\cos x}=\frac{\sin(x+\Delta x)\cos x-\sin x\cos(x+\Delta x)}{\cos x\cos(x+\Delta x)}\)。

根据两角和的正弦公式\(\sin(A - B)=\sin A\cos B-\cos A\sin B\),\(\Delta y=\frac{\sin\Delta x}{\cos x\cos(x+\Delta x)}\)。

\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=\frac{\sin\Delta x}{\Delta x}\cdot\frac{1}{\cos x\cos(x+\Delta x)}\)。

当\(\Delta x\rightarrow0\)时,\(\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\frac{\sin\Delta x}{\Delta x}=1\),\(\lim\limits_{\Delta x\rightarrow0}\cos(x+\Delta x)=\cos x\)。

所以\(y^\prime=\sec^{2}x=\frac{1}{\cos^{2}x}\)。

反正弦函数\(y = \arcsin x\)

设\(y=\arcsin x\),则\(x=\sin y\),\(\Delta x=\sin(y+\Delta y)-\sin y\)。

根据前面求正弦函数导数的方法,\(\Delta x = 2\cos(y+\frac{\Delta y}{2})\sin\frac{\Delta y}{2}\)。

\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=\frac{1}{2\cos(y+\frac{\Delta y}{2})\frac{\sin\frac{\Delta y}{2}}{\Delta y}}\)。

当\(\Delta x\rightarrow0\)时,\(\Delta y\rightarrow0\),\(\lim\limits_{\Delta y\rightarrow0}\frac{\sin\frac{\Delta y}{2}}{\Delta y}=\frac{1}{2}\),\(\lim\limits_{\Delta y\rightarrow0}\cos(y+\frac{\Delta y}{2})=\cos y\)。

又因为\(x = \sin y\),所以\(\cos y=\sqrt{1 - x^{2}}\),则\(y^\prime=\frac{1}{\sqrt{1 - x^{2}}}\)。

反余弦函数\(y=\arccos x\)

设\(y=\arccos x\),则\(x = \cos y\),\(\Delta x=\cos(y+\Delta y)-\cos y\)。

根据前面求余弦函数导数的方法,\(\Delta x=-2\sin(y+\frac{\Delta y}{2})\sin\frac{\Delta y}{2}\)。

\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=-\frac{1}{2\sin(y+\frac{\Delta y}{2})\frac{\sin\frac{\Delta y}{2}}{\Delta y}}\)。

当\(\Delta x\rightarrow0\)时,\(\Delta y\rightarrow0\),\(\lim\limits_{\Delta y\rightarrow0}\frac{\sin\frac{\Delta y}{2}}{\Delta y}=\frac{1}{2}\),\(\lim\limits_{\Delta y\rightarrow0}\sin(y+\frac{\Delta y}{2})=\sin y\)。

又因为\(x=\cos y\),所以\(\sin y=\sqrt{1 - x^{2}}\),则\(y^\prime=-\frac{1}{\sqrt{1 - x^{2}}}\)。

反正切函数\(y=\arctan x\)

设\(y = \arctan x\),则\(x=\tan y\),\(\Delta x=\tan(y+\Delta y)-\tan y\)。

根据前面求正切函数导数的方法,\(\Delta x=\frac{\sin\Delta y}{\cos y\cos(y+\Delta y)}\)。

\(\frac{\Delta y}{\Delta x}=\frac{\cos y\cos(y+\Delta y)}{\sin\Delta y}\)。

当\(\Delta x\rightarrow0\)时,\(\Delta y\rightarrow0\),\(\lim\limits_{\Delta y\rightarrow0}\frac{\sin\Delta y}{\Delta y}=1\),\(\lim\limits_{\Delta y\rightarrow0}\cos(y+\Delta y)=\cos y\)。

所以\(y^\prime=\frac{1}{1 + x^{2}}\)。

高等数学

考研数学:导数的定义