矩阵的定义、运算、转置
一、矩阵的定义:从概念到特殊类型
1. 基本定义
矩阵用大写字母(如 \( A, B, C \))表示,元素用小写字母 \( a_{ij} \) 标记,其中 \( i \) 表示元素所在的行(从1开始),\( j \) 表示所在的列(从1开始)。若矩阵有 \( m \) 行、\( n \) 列,称为“\( m \times n \) 矩阵”,记为 \( A = (a_{ij})_{m \times n} \)。
示例:\( A = \begin{pmatrix} 2 & -1 & 0 \\ 3 & 5 & 4 \end{pmatrix} \) 是 \( 2 \times 3 \) 矩阵,其中 \( a_{12} = -1 \)(第1行第2列),\( a_{23} = 4 \)(第2行第3列)。
2. 常用特殊矩阵
方阵:行数=列数的矩阵(如 \( 2 \times 2, 3 \times 3 \)),记为 \( A_n \)(\( n \) 阶方阵)。示例:\( \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \) 是2阶方阵。
行矩阵:仅1行的矩阵(行向量),如 \( (1, 3, -2) \)(\( 1 \times 3 \) 行矩阵)。
列矩阵:仅1列的矩阵(列向量),如 \( \begin{pmatrix} 5 \\ 0 \\ -1 \end{pmatrix} \)(\( 3 \times 1 \) 列矩阵)。
零矩阵:所有元素为0的矩阵,记为 \( O_{m \times n} \),如 \( \begin{pmatrix} 0 & 0 \\ 0 & 0 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 2 \) 零矩阵)。
单位矩阵:主对角线(左上到右下)元素为1,其余为0的方阵,记为 \( E_n \),如 \( E_3 = \begin{pmatrix} 1 & 0 & 0 \\ 0 & 1 & 0 \\ 0 & 0 & 1 \end{pmatrix} \)(3阶单位矩阵)。
二、矩阵的运算
矩阵运算需严格遵循“形状匹配”原则,不同运算对矩阵的行数、列数要求不同,核心运算包括加法、数乘、乘法。
1. 矩阵加法:同型矩阵“对应元素相加”
前提:两个矩阵必须是“同型矩阵”(行数相等且列数相等),否则无法相加。
规则:设 \( A = (a_{ij})_{m \times n} \),\( B = (b_{ij})_{m \times n} \),则 \( A + B = (a_{ij} + b_{ij})_{m \times n} \),即对应位置元素直接相加。
性质:交换律 \( A + B = B + A \);结合律 \( (A + B) + C = A + (B + C) \);\( A + O = A \)(\( O \) 是同型零矩阵)。
例题1:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \),\( B = \begin{pmatrix} 5 & 6 \\ 7 & 8 \end{pmatrix} \),求 \( A + B \)。
解:\( A + B = \begin{pmatrix} 1+5 & 2+6 \\ 3+7 & 4+8 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 6 & 8 \\ 10 & 12 \end{pmatrix} \)。
例题2:判断 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 2 \))与 \( C = \begin{pmatrix} 1 \\ 2 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 1 \))能否相加?
解:不能,因为 \( A \) 是 \( 2 \times 2 \) 矩阵,\( C \) 是 \( 2 \times 1 \) 矩阵,不是同型矩阵,不满足加法前提。
例题3:已知 \( A = \begin{pmatrix} 2 & -1 \\ 0 & 3 \end{pmatrix} \),\( O = \begin{pmatrix} 0 & 0 \\ 0 & 0 \end{pmatrix} \),求 \( A + O \)。
解:\( A + O = \begin{pmatrix} 2+0 & -1+0 \\ 0+0 & 3+0 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 2 & -1 \\ 0 & 3 \end{pmatrix} = A \)。
2. 矩阵数乘:常数乘“所有元素”
前提:无形状限制,任意矩阵均可与任意常数(实数/复数)相乘。
规则:设常数为 \( k \),矩阵 \( A = (a_{ij})_{m \times n} \),则 \( kA = (k \cdot a_{ij})_{m \times n} \),即用常数乘矩阵的每一个元素。
性质:分配律 \( k(A + B) = kA + kB \);结合律 \( (k \cdot l)A = k(lA) \);\( 1 \cdot A = A \),\( 0 \cdot A = O \)。
例题4:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \),常数 \( k = 2 \),求 \( 2A \)。
解:\( 2A = \begin{pmatrix} 2 \times 1 & 2 \times 2 \\ 2 \times 3 & 2 \times 4 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 2 & 4 \\ 6 & 8 \end{pmatrix} \)。
例题5:已知 \( B = \begin{pmatrix} 3 & -2 & 1 \\ 0 & 5 & -4 \end{pmatrix} \),常数 \( k = -1 \),求 \( -B \)(即 \( -1 \cdot B \))。
解:\( -B = \begin{pmatrix} -1 \times 3 & -1 \times (-2) & -1 \times 1 \\ -1 \times 0 & -1 \times 5 & -1 \times (-4) \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} -3 & 2 & -1 \\ 0 & -5 & 4 \end{pmatrix} \)。
例题6:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \),\( B = \begin{pmatrix} 5 & 6 \\ 7 & 8 \end{pmatrix} \),\( k = 3 \),求 \( k(A + B) \) 与 \( kA + kB \),验证是否相等。
解:
\( A + B = \begin{pmatrix} 6 & 8 \\ 10 & 12 \end{pmatrix} \),故 \( k(A + B) = 3 \times \begin{pmatrix} 6 & 8 \\ 10 & 12 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 18 & 24 \\ 30 & 36 \end{pmatrix} \);
\( kA = \begin{pmatrix} 3 & 6 \\ 9 & 12 \end{pmatrix} \),\( kB = \begin{pmatrix} 15 & 18 \\ 21 & 24 \end{pmatrix} \),故 \( kA + kB = \begin{pmatrix} 3+15 & 6+18 \\ 9+21 & 12+24 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 18 & 24 \\ 30 & 36 \end{pmatrix} \);
两者相等,验证分配律成立。
3. 矩阵乘法:“前列=后行”才能乘,结果“行乘列累加”
前提:设矩阵 \( A = (a_{ij})_{m \times s} \)(\( m \) 行 \( s \) 列),\( B = (b_{ij})_{s \times n} \)(\( s \) 行 \( n \) 列),必须满足“\( A \) 的列数 = \( B \) 的行数”(即 \( s \) 相等),否则无法相乘;结果矩阵 \( C = AB \) 的形状为 \( m \times n \)(\( A \) 的行数 × \( B \) 的列数)。
规则:结果矩阵 \( C = AB \) 的第 \( i \) 行第 \( j \) 列元素 \( c_{ij} \),等于 \( A \) 的第 \( i \) 行所有元素与 \( B \) 的第 \( j \) 列所有元素“对应相乘后求和”(行乘列累加),公式为 \( c_{ij} = a_{i1}b_{1j} + a_{i2}b_{2j} + ... + a_{is}b_{sj} \)。
关键注意:矩阵乘法不满足交换律(即 \( AB \neq BA \),甚至 \( BA \) 可能无法计算);但满足结合律 \( (AB)C = A(BC) \),分配律 \( A(B + C) = AB + AC \)。
例题7:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 2 \)),\( B = \begin{pmatrix} 5 \\ 6 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 1 \)),求 \( AB \)。
解:\( A \) 的列数=2,\( B \) 的行数=2,满足前提,结果为 \( 2 \times 1 \) 矩阵:
第1行第1列元素:\( 1 \times 5 + 2 \times 6 = 5 + 12 = 17 \);
第2行第1列元素:\( 3 \times 5 + 4 \times 6 = 15 + 24 = 39 \);故 \( AB = \begin{pmatrix} 17 \\ 39 \end{pmatrix} \)。
例题8:判断例题7中 \( BA \) 是否可计算?
解:不可计算。因为 \( B \) 是 \( 2 \times 1 \) 矩阵(列数=1),\( A \) 是 \( 2 \times 2 \) 矩阵(行数=2),\( B \) 的列数≠\( A \) 的行数,不满足乘法前提。
例题9:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 0 \\ 0 & 0 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 2 \)),\( B = \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 0 & 0 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 2 \)),求 \( AB \) 与 \( BA \),验证是否相等。
解:
\( AB = \begin{pmatrix} 1 \times 0 + 0 \times 0 & 1 \times 1 + 0 \times 0 \\ 0 \times 0 + 0 \times 0 & 0 \times 1 + 0 \times 0 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 0 & 1 \\ 0 & 0 \end{pmatrix} \);
\( BA = \begin{pmatrix} 0 \times 1 + 1 \times 0 & 0 \times 0 + 1 \times 0 \\ 0 \times 1 + 0 \times 0 & 0 \times 0 + 0 \times 0 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 0 & 0 \\ 0 & 0 \end{pmatrix} \);
显然 \( AB \neq BA \),验证乘法不满足交换律。
例题10:已知 \( A = \begin{pmatrix} 2 & 1 \\ 3 & 2 \end{pmatrix} \),\( E_2 = \begin{pmatrix} 1 & 0 \\ 0 & 1 \end{pmatrix} \)(2阶单位矩阵),求 \( AE_2 \) 与 \( E_2A \)。
解:
\( AE_2 = \begin{pmatrix} 2 \times 1 + 1 \times 0 & 2 \times 0 + 1 \times 1 \\ 3 \times 1 + 2 \times 0 & 3 \times 0 + 2 \times 1 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 2 & 1 \\ 3 & 2 \end{pmatrix} = A \);
\( E_2A = \begin{pmatrix} 1 \times 2 + 0 \times 3 & 1 \times 1 + 0 \times 2 \\ 0 \times 2 + 1 \times 3 & 0 \times 1 + 1 \times 2 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 2 & 1 \\ 3 & 2 \end{pmatrix} = A \);
结论:单位矩阵与任意同阶方阵相乘,结果仍为原矩阵(类似常数乘法中“1”的作用)。
例题11:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 & 3 \\ 4 & 5 & 6 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 3 \)),\( B = \begin{pmatrix} 7 & 8 \\ 9 & 10 \\ 11 & 12 \end{pmatrix} \)(\( 3 \times 2 \)),求 \( AB \)。
解:\( A \) 的列数=3,\( B \) 的行数=3,结果为 \( 2 \times 2 \) 矩阵:
第1行第1列:\( 1 \times 7 + 2 \times 9 + 3 \times 11 = 7 + 18 + 33 = 58 \);
第1行第2列:\( 1 \times 8 + 2 \times 10 + 3 \times 12 = 8 + 20 + 36 = 64 \);
第2行第1列:\( 4 \times 7 + 5 \times 9 + 6 \times 11 = 28 + 45 + 66 = 139 \);
第2行第2列:\( 4 \times 8 + 5 \times 10 + 6 \times 12 = 32 + 50 + 72 = 154 \);
故 \( AB = \begin{pmatrix} 58 & 64 \\ 139 & 154 \end{pmatrix} \)。
例题12:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & -1 \\ 2 & 3 \end{pmatrix} \),\( B = \begin{pmatrix} 2 & 0 \\ 1 & -1 \end{pmatrix} \),\( C = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ -1 & 0 \end{pmatrix} \),求 \( A(B + C) \) 与 \( AB + AC \),验证分配律。
解:
先算 \( B + C = \begin{pmatrix} 2+1 & 0+2 \\ 1+(-1) & -1+0 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 3 & 2 \\ 0 & -1 \end{pmatrix} \),则 \( A(B + C) = \begin{pmatrix} 1 \times 3 + (-1) \times 0 & 1 \times 2 + (-1) \times (-1) \\ 2 \times 3 + 3 \times 0 & 2 \times 2 + 3 \times (-1) \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 3 & 3 \\ 6 & 1 \end{pmatrix} \);
再算 \( AB = \begin{pmatrix} 1 \times 2 + (-1) \times 1 & 1 \times 0 + (-1) \times (-1) \\ 2 \times 2 + 3 \times 1 & 2 \times 0 + 3 \times (-1) \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 1 & 1 \\ 7 & -3 \end{pmatrix} \);
\( AC = \begin{pmatrix} 1 \times 1 + (-1) \times (-1) & 1 \times 2 + (-1) \times 0 \\ 2 \times 1 + 3 \times (-1) & 2 \times 2 + 3 \times 0 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 2 & 2 \\ -1 & 4 \end{pmatrix} \);
则 \( AB + AC = \begin{pmatrix} 1+2 & 1+2 \\ 7+(-1) & -3+4 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 3 & 3 \\ 6 & 1 \end{pmatrix} \);
两者相等,验证分配律成立。
三、矩阵的转置:行变列、列变行
1. 定义
将矩阵 \( A = (a_{ij})_{m \times n} \) 的“行”与“列”互换,即第1行变第1列、第2行变第2列……第 \( m \) 行变第 \( m \) 列,得到的新矩阵称为 \( A \) 的转置矩阵,记为 \( A^T \)(或 \( A' \))。转置后矩阵的形状为 \( n \times m \),且满足 \( (A^T)_{ij} = A_{ji} \)(即 \( A^T \) 的第 \( i \) 行第 \( j \) 列元素 = \( A \) 的第 \( j \) 行第 \( i \) 列元素)。
2. 核心性质
性质1:\( (A^T)^T = A \)(转置两次回到原矩阵);
性质2:\( (A + B)^T = A^T + B^T \)(和的转置 = 转置的和);
性质3:\( (kA)^T = kA^T \)(数乘的转置 = 数乘转置,常数 \( k \) 不变);
性质4:\( (AB)^T = B^T A^T \)(乘积的转置 = 转置的反向乘积,核心性质,顺序必须颠倒)。
例题13:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 & 3 \\ 4 & 5 & 6 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 3 \)),求 \( A^T \)。
解:将 \( A \) 的第1行变第1列、第2行变第2列,得 \( A^T = \begin{pmatrix} 1 & 4 \\ 2 & 5 \\ 3 & 6 \end{pmatrix} \)(\( 3 \times 2 \) 矩阵)。
例题14:已知 \( B = (1, 2, 3) \)(\( 1 \times 3 \) 行矩阵),求 \( B^T \) 与 \( (B^T)^T \)。
解:\( B^T = \begin{pmatrix} 1 \\ 2 \\ 3 \end{pmatrix} \)(\( 3 \times 1 \) 列矩阵);再转置一次,\( (B^T)^T = (1, 2, 3) = B \),验证性质1。
例题15:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \),\( B = \begin{pmatrix} 5 & 6 \\ 7 & 8 \end{pmatrix} \),求 \( (A + B)^T \) 与 \( A^T + B^T \),验证性质2。
解:
\( A + B = \begin{pmatrix} 6 & 8 \\ 10 & 12 \end{pmatrix} \),故 \( (A + B)^T = \begin{pmatrix} 6 & 10 \\ 8 & 12 \end{pmatrix} \);
\( A^T = \begin{pmatrix} 1 & 3 \\ 2 & 4 \end{pmatrix} \),\( B^T = \begin{pmatrix} 5 & 7 \\ 6 & 8 \end{pmatrix} \),故 \( A^T + B^T = \begin{pmatrix} 1+5 & 3+7 \\ 2+6 & 4+8 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 6 & 10 \\ 8 & 12 \end{pmatrix} \);
两者相等,验证性质2。
例题16:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \),常数 \( k = 2 \),求 \( (kA)^T \) 与 \( kA^T \),验证性质3。
解:
\( kA = \begin{pmatrix} 2 & 4 \\ 6 & 8 \end{pmatrix} \),故 \( (kA)^T = \begin{pmatrix} 2 & 6 \\ 4 & 8 \end{pmatrix} \);
\( A^T = \begin{pmatrix} 1 & 3 \\ 2 & 4 \end{pmatrix} \),故 \( kA^T = 2 \times \begin{pmatrix} 1 & 3 \\ 2 & 4 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 2 & 6 \\ 4 & 8 \end{pmatrix} \);
两者相等,验证性质3。
例题17:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 2 \)),\( B = \begin{pmatrix} 5 \\ 6 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 1 \)),求 \( (AB)^T \) 与 \( B^T A^T \),验证性质4。
解:
先算 \( AB = \begin{pmatrix} 17 \\ 39 \end{pmatrix} \)(见例题7),故 \( (AB)^T = (17, 39) \)(\( 1 \times 2 \) 矩阵);
再算 \( B^T = (5, 6) \)(\( 1 \times 2 \)),\( A^T = \begin{pmatrix} 1 & 3 \\ 2 & 4 \end{pmatrix} \)(\( 2 \times 2 \)),则 \( B^T A^T = (5 \times 1 + 6 \times 2, 5 \times 3 + 6 \times 4) = (5 + 12, 15 + 24) = (17, 39) \);
两者相等,验证性质4(注意:若直接算 \( A^T B^T \),\( A^T \) 是 \( 2 \times 2 \),\( B^T \) 是 \( 1 \times 2 \),无法相乘,进一步说明转置乘积需“反向”)。
例题18:已知 \( A = \begin{pmatrix} 2 & -1 & 0 \\ 3 & 5 & 4 \end{pmatrix} \),\( B = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ -3 & 0 \\ 4 & 1 \end{pmatrix} \),求 \( (AB)^T \) 与 \( B^T A^T \)。
解:
先算 \( AB = \begin{pmatrix} 2 \times 1 + (-1) \times (-3) + 0 \times 4 & 2 \times 2 + (-1) \times 0 + 0 \times 1 \\ 3 \times 1 + 5 \times (-3) + 4 \times 4 & 3 \times 2 + 5 \times 0 + 4 \times 1 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 5 & 4 \\ 4 & 10 \end{pmatrix} \),故 \( (AB)^T = \begin{pmatrix} 5 & 4 \\ 4 & 10 \end{pmatrix} \);
再算 \( B^T = \begin{pmatrix} 1 & -3 & 4 \\ 2 & 0 & 1 \end{pmatrix} \),\( A^T = \begin{pmatrix} 2 & 3 \\ -1 & 5 \\ 0 & 4 \end{pmatrix} \),则 \( B^T A^T = \begin{pmatrix} 1 \times 2 + (-3) \times (-1) + 4 \times 0 & 1 \times 3 + (-3) \times 5 + 4 \times 4 \\ 2 \times 2 + 0 \times (-1) + 1 \times 0 & 2 \times 3 + 0 \times 5 + 1 \times 4 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 5 & 4 \\ 4 & 10 \end{pmatrix} \);
两者相等,再次验证性质4。
例题19:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} \),求 \( (A^T)^T \)。
解:\( A^T = \begin{pmatrix} 1 & 3 \\ 2 & 4 \end{pmatrix} \),则 \( (A^T)^T = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 3 & 4 \end{pmatrix} = A \),验证性质1。
例题20:已知 \( A = \begin{pmatrix} 1 & 0 & -1 \\ 2 & 1 & 3 \end{pmatrix} \),\( k = -2 \),求 \( (kA)^T \) 与 \( kA^T \)。
解:
\( kA = -2 \times \begin{pmatrix} 1 & 0 & -1 \\ 2 & 1 & 3 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} -2 & 0 & 2 \\ -4 & -2 & -6 \end{pmatrix} \),故 \( (kA)^T = \begin{pmatrix} -2 & -4 \\ 0 & -2 \\ 2 & -6 \end{pmatrix} \);
\( A^T = \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 0 & 1 \\ -1 & 3 \end{pmatrix} \),故 \( kA^T = -2 \times \begin{pmatrix} 1 & 2 \\ 0 & 1 \\ -1 & 3 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} -2 & -4 \\ 0 & -2 \\ 2 & -6 \end{pmatrix} \);
两者相等,验证性质3。
